(Op 14 februari 2013 publiceerde ik onderstaande reflectie als column op www.dewereldmorgen.be, maar het hoeft geen Valentijn te zijn om over de liefde na te denken.)
Wanneer een partnerrelatie stroef loopt, durven wijze raadgevers al eens opmerken: liefde is een werkwoord. Maar wat voor advies is dit eigenlijk? Vaak bedoelen ze ermee: aan een relatie moet je werken, je moet dingen bespreken, je moet geven en nemen, je mag niet te snel iets voor vanzelfsprekend aannemen maar toetsen of de ander er hetzelfde over denkt, als het niet lukt met twee, roep er een onpartijdige scheidsrechter bij en ga in koppeltherapie.
Dit lijkt me allemaal nuttig advies, maar er zit nog een diepere waarheid in de volkswijsheid dat liefde een werkwoord is. Ze drukt niet alleen uit hoe moeilijk en arbeidsintensief liefdesrelaties kunnen zijn. Ze zegt ook iets over wat voor ding liefde is, namelijk dat het geen ding is. Liefde is geen voorwerp maar een werkwoord. Deze gedachte is lastig te visualiseren, en wordt daarom ook vaak genegeerd. We negeren haar wanneer we ons afvragen of wat we voelen wel liefde is. Wie zegt dat liefde een gevoel is? Liefde komt allicht niet zonder gevoel, maar in essentie is het een werkwoord, en bovendien een werkwoord zoals voetballen, tangodansen, trouwen of communiceren: een mens kan het niet in zijn eentje. Hoe gek zou het zijn wanneer iemand zich afvraagt ‘ben ik wel aan het tangodansen?’, of ‘ben ik wel aan het voetballen?’. Om te beginnen is het geen vraag die door de activiteit van één persoon wordt beantwoord: voetballen is een gedeelde activiteit. En bovendien is voetballen geen toestand waarin men zich plotsklaps kan bevinden. Je moet niet ontdekken of je voetbalt. Wie de vraag stelt ‘hou ik wel van hem?’, vergist zich wanneer ze denkt dat er iets te ontdekken valt. Natuurlijk zijn er grote inhoudelijke verschillen tussen samen voetbal spelen en van elkaar houden, maar de suggestie hier is dat ze vormelijk op elkaar lijken: ze zijn beide een gedeelde activiteit waarin beslissingen genomen worden, verwachtingen gecreëerd, regels gerespecteerd door beide partijen tegelijk.
Het is een vraag van uitproberende tieners, maar geenszins van hen alleen: is dit nu liefde? Het is een vraag waar volwassenen geen antwoord op hebben. Ik ken het antwoord evenmin. Maar ik denk dat het zou helpen om alvast af te stappen van het idee dat introspectie het antwoord levert. De blik naar binnen keren en kijken of men daar de juiste gedachten, emoties of verlangens aantreft, helpt niet. Het is in het naar buiten treden en samen met anderen dingen doen dat liefde blijkt. Eén karakteristiek van de wijze waarop geliefden of vrienden dingen samen doen is dat ze ze graag samen doen. Er zijn nog andere karakteristieken, minstens even veel als er soorten liefde zijn. Want dat is nog een misverstand: alsof er maar één manier is waarop men kan liefhebben. Op Valentijnsdag zouden we het durven vergeten, maar liefde kent meer gezichten dan dat van de verliefdheid alleen. Ik zie mijn vrienden graag en breng graag tijd met hen door maar ik wil niet met hen samenwonen. Met mijn man deel ik andere dingen dan met mijn ouders. En de manier waarop mijn zus en ik van elkaar houden is vast anders dan de manier waarop andere zussen dat doen. Liefde bestaat in veelvoud.
Dat liefde een werkwoord is, impliceert ook dat men het kan oefenen. En dat is een hoopvolle gedachte. De ene liefde is de andere niet, maar evenzeer: de ene liefde is niet even goed als de andere. Romantische liefde kan narcistisch zijn. Ouderliefde kan chanterend zijn. Vriendschappen kunnen bezitterig zijn. Gelukkig kunnen we er beter in worden. Zelfreflectie is daarom niet slecht. Maar de relevante vraag is niet: hou ik echt van hem? Ook niet: houdt hij wel van mij? Veel behulpzamer en juister lijkt mij de vraag: hoe houden wij van elkaar? En: kan het beter?
Er zit per slot van rekening niet veel anders op dan proberen om er beter in te worden. Want hoe moeilijk relaties ook kunnen zijn, mensen kunnen niet zonder. Mensen zijn sociale dieren net als bijen en mieren. Uniek voor onze soort is dat die sociale natuur zich manifesteert in het aangaan van relaties. Relaties van allerlei soort. Maar bovenal de liefdesrelaties liggen ons nauw aan het hart. Daarom maken we er werk van, op Valentijn als op elke andere dag.
Reacties
Een reactie posten