Waarom we ons nog niet te veel zorgen moeten maken om Soufiane

Een van De Grote Vragen in de gelijknamige Canvas-reeks is of je mag spotten met andermans godsdienst. “Als je de vraag stelt of het mag, dan is er geen sprake van een noodzaak, dus doe het dan maar niet,” antwoordt Laura van Dolron. Prachtig antwoord.  We hoeven niet steeds de grenzen op te zoeken van de vrije meningsuiting. Er is voldoende dat moet en nog niet gedaan is, waar we energie en tijd kunnen instoppen. Verdedigers van tienerpooiers terechtwijzen, bijv. Dat heeft Zuhal Demir goed gedaan. Maar ook, onze eigen privileges wat vaker tellen. 

Wat tienerpooiers doen is vreselijk, en een verleden van armoede en discriminatie zijn geen excuus. Die omstandigheden kunnen zeker wel een rol spelen in het verklaren van waarom iemand irrationeel en immoreel gedrag stelt, maar ze tasten het oordeelsvermogen van mensen om te weten wat mag en niet mag niet aan. Soufiane Eddyani weet goed genoeg dat wat zijn maat deed, en wat hij in een misplaatste steunbetuiging deed, niet mag. Hij probeert er zich uit te praten met een verwijzing naar goede bedoelingen, en of die poging overtuigt of niet, ze is op zich al een geruststelling. Het stelt gerust wanneer iemand een vraag  beantwoordt, zelfs al bevredigt het antwoord niet. Dat heen-en-weer-spel is bovendien niet alleen geruststellend, het is ook absoluut noodzakelijk om gelijk welke vorm van samenleven mogelijk te maken.

Een samenleving is zoals een groep kinderen die pokémonkaarten-ruilt. Ze geven en vragen elkaar om kaarten: met de ene kaart zijn ze niets, met de andere wel, en aan sommige wordt getwijfeld. Wat leden van een samenleving voortdurend geven en vragen zijn niet kaarten, maar redenen. Als je iets zegt of doet, moet je bereid zijn om uit te leggen waarom je het zegt of doet. Soms is de betekenis overduidelijk, maar vaak doen we er goed aan om bijkomende toelichting te vragen. Het is een spel dat we dagelijks spelen: “waarom wil je niet naar school?”, “heb je die factuur nu nog niet betaald?” “hoe komt het dat je dat weeral vergeten bent?”  Sommige redenen worden aanvaard, andere worden kritisch onderzocht, nog andere worden meteen verworpen. In dat spel werd Soufiane Eddyani ingeschakeld met Demirs tweet. En hij speelde mee. Stel je voor dat hij de vraag om rechtvaardiging staalhard genegeerd had. Dan had hij daar misschien weer redenen voor gehad die we dan weer zouden kunnen vragen, maar als ook die vraag onbeantwoord blijft, wordt het ongemakkelijk stil. Een stilte die niet gewoon ongemakkelijk maar zelfs onheilspellend is. Want ze kondigt de onmogelijkheid van samenleven aan.

Het recht op vrije meningsuiting laat toe dat je alle hiphoppers of alle jongens van Marokkaanse origine (vrij te kiezen) op een hoop gooit, crimineel noemt of beledigt. Het mag. Maar moet het? Alle partijpolitici graaiers noemen, beweren dat ons land geen enkele bijkomende migrant meer aankan, en je luidop afvragen waarom migranten van Aziatische origine toch zo veel minder last berokkenen dan die van Arabische, mag ook. Je mag het zeggen. Maar moet het? En wanneer iemand je vervolgens vraagt om de redenen voor die uitspraken, moet je wel antwoorden. Anders maak je niet alleen een gesprek onmogelijk, maar bij uitbreiding het samenleven. Dat is pas een kaakslag voor de samenleving die je heeft gevoed, gehuisvest, onderwezen en grootgemaakt. Dat is pas een weigering om onze normen en waarden te aanvaarden.