Komende vrijdag vieren we weer de liefde. En dat is gepast, de liefde is mooi. Maar ook gemeen. Op talloze geniepige, gruwelijke en misleidende manieren, zoals de gelauwerde film Parasite van Bong Joon Ho toont. De film heeft meerdere lagen, en laat vele interpretaties toe. Volgens één lezing ervan gaat de film over twee families die gelukkig willen zijn. En is daar dan iets mis mee?
Mr. en Mrs. Park wonen in een prachtig modernistisch en gigantisch huis dat ze zich kunnen veroorloven en waar ze zich omringen met bedienden (een huishoudster, een chauffeur, privé-leerkrachten) die fatsoenlijk en - naar de heersende normen - correct behandeld worden. De ouders willen het beste voor hun kinderen. Dat willen ook Ki-taek en Chung-sook voor hun twee kinderen, die alle slechtbetaalde klusjes aannemen die ze kunnen krijgen om centen binnen te halen. En dan krijgt deze berooide familie een kans uit de duizend. Ze zien een manier om zich binnen te murwen in het huishouden en op de pay-roll van de familie Park. Die manier verloopt niet helemaal eerlijk, en gaat gepaard met leugens en bedrog. Maar die zijn slechts instrumenteel om een doel te bereiken waar niks mis mee is: een beter leven voor zichzelf. En in de stuitend ongelijke samenleving waarin ze wonen lijkt het erop dat ze dit betere leven niet zullen krijgen door er beleefd om te vragen, zelfs niet door er ‘gewoon’ hard voor te werken.
De Duitse filosoof Theodor Adorno zei “Es gibt kein richtiges Leben im falschen.” Men kan geen goed leven leiden in een onrechtvaardige wereld. Wie een leven moet uitbouwen in onrechtvaardige omstandigheden, is gedwongen om zijn of haar keuzes daaraan aan te passen. Dat geldt overigens niet alleen voor de berooide familie, maar ook voor de schatrijke familie. Ook zij zijn opgezadeld met een wereld waar ze niet voor gekozen hebben en in die zin niet verantwoordelijk voor zijn. Hun overvloedige rijkdom kan schandalig lijken. Maar probeert niet elk van ons, net als zij, zich op te werken op de sociale ladder en zoveel mogelijk kansen te verzilveren als mogelijk? Er zijn aan de familie Park geen morele verwijten te maken. Er lijkt nog veel minder iets aan de familie van Ki-taek te verwijten. Allen zijn gericht op het verbeteren van hun leven en dat van hun naasten. En daardoor loopt het gruwelijk mis.
De mandaten van de liefde en die van de moraal staan soms lijnrecht tegenover elkaar. Op een cruciaal moment in de film wordt dat pijnlijk sterk verbeeld, wanneer de ene vader uit liefde voor zijn kind aan de andere vader iets vraagt wat totaal ongevoelig, wreed en ongepast is. Nochtans is dit moment slechts een uitvergroting van wat de hele tijd speelt: uit schijnbaar onschuldige motieven (zoals het beste onderwijs willen voor onze kinderen, een mooi huis en lekker eten voor onszelf) groeit de ergste onverschilligheid voor het lot van anderen. In de filosofie spreekt men over “de tweestrijd van de praktische rede”: de liefde geeft ons goede redenen om voor onszelf en onze naasten te zorgen, de moraal geeft ons redenen die daar tegenin gaan. Voor sommige filosofen is het zonneklaar dat keuzes ingegeven door liefde wel onschuldig en moreel toelaatbaar lijken maar dat helemaal niet zijn. De Australische filosoof Peter Singer bijvoorbeeld beschouwt het kopen van een extra cadeautje of een mooi zondags jurkje voor onze kinderen als een morele fout: met dat geld hadden we malarianetten kunnen kopen en het leven redden van kinderen aan de andere kant van de wereld. Singer hamert erop dat afstand geen moreel verschil maakt. Wat de film Parasitetoont, is dat die (comfortabele) afstand er zelfs helemaal niet is: de rijken en de armen delen hetzelfde huis. De filmtitel is in dit opzicht prachtig dubbelzinnig. De stinkend rijke familie parasiteert op de ellende van de arme, evengoed als de arme probeert te profiteren van het geluk van de rijke.
Voor Singer zouden we de liefde komende vrijdag maar beter niet vieren. Persoonlijk vind ik dat onze geliefden wel eens wat extra aandacht verdienen. Maar denk twee keer na voor je jezelf of je geliefde tracteert op spotgoedkope Valentijnsprullaria of andere materiële overbodigheden vervaardigd ergens in die donkere kelder waarop ons mooie huis rust. Het kan geen kwaad om af en toe stil te staan bij de ongemakkelijke vraag of ons geluk niet parasiteert op het ongeluk van een ander.
(Deze tekst verscheen op woensdag 12 februari in De Standaard: https://www.standaard.be/cnt/dmf20200211_04844291)
Reacties
Een reactie posten